Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

Purvas (

  • 1 purvas

    Lietuvių-Anglų žodynas > purvas

  • 2 Пурвы

    Универсальный русско-английский словарь > Пурвы

  • 3 अग्र _agra

    अग्र a. [अङ्ग्-रन् नलोपः Uṇ.2.28]
    1 First, foremost, chief, best, prominent, principal, pre-eminent; ˚महिषी chief queen; ˚वातमासेवमाना M.1. front (and hence, fresh) breeze; ˚आसनम् chief seat, seat of honour; माम- ग्रासनतो$वकृष्टमवशं ये दृष्टवन्तः पुरा Mu.1.12.
    -2 Excessive, over and above, surplus; supernumerary, projecting (अधिक).
    -ग्रः Setting mountain; अग्रसानुषु नितान्तपिशङ्गैः Ki.9.7.
    -ग्रम् 1 (a) The foremost or topmost point, tip, point (opp. मूलम्, मध्यम्); (fig.) sharpness, keenness; धर्मस्य ब्राह्मणो मूलम् मग्रं राजन्य उच्यते Ms.11.83; दर्व्याम् अग्रं मूलम् मध्यम् &c.; नासिका˚ tip of the nose; सूचि˚ &c.; समस्ता एव विद्या जिह्वाग्रे$भवन् K.346 stood on the tip of the tongue; अमुष्य विद्या रसनाग्रनर्तकी N.1.5. (b) Top, summit, surface; कैलास˚, पर्वत˚, &c.
    -2 Front, van; अग्रे कृ put in the front or at the head; तामग्रे कृत्वा Pt.4. See अग्रे.
    -3 The best of any kind; स्यन्दनाग्रेण with the best of chariots; प्रासादाग्रैः Rām.
    -4 Superiority, excellence (उत्कर्ष); अग्रादग्रं रोहति Tāṇḍya.
    -5 Goal, aim, resting place (आलम्बनम्); मनुमेकाग्रमासीनम् Ms.1.1, See ˚भूमि also.
    -6 Beginning, See अग्रे.
    -7 A multitude, assemblage.
    -8 Overplus, excess, surplus; साग्रं स्त्रीसहस्रम् Rām. 1 women and more; so साग्रकोटी च रक्षसाम्.
    -9 A weight = पल q. v.
    -1 A measure of food given as alms (ब्राह्मणभोजनम् occurring in अग्रहार); प्रयतो ब्राह्मणाग्रे यः श्रद्धया परया युतः । Mb.13.65.13.
    -11 (Astr.) Amplitude of the sun (˚ग्रा, अग्रका also). cf....अग्रमालम्बने$धिके । पुरोपरिप्रान्ताद्येषु न पुंसि प्रमिताशने । Nm.
    -12 Forepart of time; नैवेह किंचनाग्र आसीत् Bṛi. Up.1.2.1. In compounds as first member meaning 'the forepart', 'front', 'tip' &c.; e. g. ˚अक्चयः First procurement (cf. Daṇḍa- viveka G. O. S.52, p.43). ˚पादः -चरणः the forepart of the foot, toe; so ˚हस्तः, ˚करः, ˚पाणिः &c.; ˚सरोरूहम् the topmost lotus. पद्मानि यस्याग्रसरोरुहाणि Ku.1.16. ˚कर्णम् Tip-ear; top of the ear; Mātaṅga L.5.7. ˚कायः forepart of the body; so ˚नखम्, ˚नासिका tip of the nail, nose &c., -adv. In front, before, ahead.
    -Comp. -अंशुः [अग्रम् अंशोः] the focal point.
    -अक्षि n. [कर्म.] sharp or pointed vision, side-look (अपाङ्गवीक्षण); अग्राक्ष्णा वीक्षमाणस्तु तिर्यग् भ्रातरमब्रवीत् Rām.
    -अद्वन् a. having precedence in eating.
    -अनी (णी) कः (कम्) vanguard; दीर्घाल्लँघूंश्चैव नरानग्रानीकेषु योधयेत् Ms.7.193; [अग्राणीकं रघुव्याघ्रौ राक्षसानां बभञ्जतुः Rām.
    -अयणीयम [अग्रं श्रेष्टं अयनं ज्ञानं तत्र साधु छ].
    1 N. of a Buddhistic tenet (उत्पादपूर्वमग्रायणीयमथ वीर्यता प्रवादः स्यात् -हेमचन्द्रः).
    -2 title of the second of the fourteen oldest Jain books (Pūrvas).
    -अवलेहितम् [अग्रम् अव- लेहितम् आस्वादितं यस्य] food at a Śrāddha ceremony, the chief part of which has been tested.
    -आसनम् First seat of honour; मामग्रासनतो$वकृष्टमवशम् Mu.1.12.
    -उत्सर्गः taking a thing by leaving its first portion in con- formity with the rule of laying by nothing for the next day (i. e. the rule of non hoarding); cf. Daṇḍaviveka G. O. S.52, pp.43-44.
    -उपहरणम् first supply.
    -उपहरणीय a. [अग्रे उपह्रियते कर्मणि अनीयर्]
    1 that which is first offered or supplied.
    -2 [अग्रम् उपह्रियते यस्मै हृ- संप्रदाने अनीयर्] श्राद्धाद्यर्थमुपकल्पितस्य अन्नादेरग्रे दानोद्देश्यः वास्तु- देवादिः Tv.
    -करः 1 = अग्रहस्तः q. v.
    -2 the focal point.
    -केशः front line of hair; ˚शेषु रेणुः अपहरति K.86.
    -गः [अग्रे गच्छतीति, गम्-ड] a leader, a guide; taking the lead; marching foremost.
    -गण्य a. [अग्रे गण्यते$सौ] foremost, to be ranked first; शमनभवनयाने यद्भवानग्रगण्यः Mahān.
    -गामिन् a. [अग्रे गच्छति] a leader; प्रष्ठो$ग्रगामिनि P.VIII.3.92.
    -ज a. [अग्रे जायते; जन्-ड.] first born or produced; आनन्देनाग्रजेनेव R.1.78.
    (-जः) 1 the first born, an elder brother; सुमतिं ममाग्रजमवगच्छ M.5; अस्त्येव मन्युर्भरताग्रजे मे R.14.73.
    -2 a Brāhmaṇa. (
    -जा) an elder sister; so ˚जात, ˚जातक, ˚जाति.
    -जङ्घा the forepart of the calf.
    -जन्मन् m. [अग्रे जन्म यस्य सः]
    1 the first-born, an elder brother; जनकाग्रजन्मनोः शासनमतिक्रम्य Dk.2.
    -2 a Brāhmaṇa (वर्णेषु मध्ये अग्रजातत्वात्, or अग्रात् प्रधानाङ्गात् मुखात् जातत्वात्, ब्राह्मणो$स्य मुखमासीत्, तस्मात् त्रिवृत् स्तोमानां मुखम... अग्निर्देवतानां ब्राह्मणो मनुष्याणाम्; तस्माद् ब्राह्मणो मुखेन वीर्यं करोति मुखतो हि सृष्टः Tāṇḍya); अतिवयसमग्रजन्मानम् K.12; अवो- चत् ˚न्मा Dk.13.3; N. of Brahmā, as he was the first to be born in the waters. cf. अग्रजन्मा द्विजे ज्येष्ठभ्रातरि ब्रह्मणि स्मृतम् Nm.
    -जिह्वा the tip of the tongue.
    -ज्या (astr.) the sign of the amplitude.
    -दानिन् [अग्रे दानम् अस्य; अग्र- दान-इनि] a (degraded) Brāhmaṇa who takes presents offered in honour of the dead (प्रेतोद्देशेन यद्दानं दीयते तत्प्रति- ग्राही); लोभी विप्रश्च शूद्राणामग्रेदानं गृहीतवान् । ग्रहणे मृतदानानां (ग्रहणात्तिलदानानां Tv.) अग्रदानी बभूव सः ॥
    -दानीयः [अग्रे दानमर्हति छ] = अग्रदानिन्.
    -दूतः a harbinger; कृष्णाक्रोधा- ग्रदूतः Ve.1.22; ˚दूतिका Dk.2; महीपतीनां प्रणयाग्रदूत्यः R.6.12;
    -देवी the chief queen; समग्रदेवीनिवहाग्र- देवी... । Bu.ch.1.15.
    -धान्यम a cereal grain. (Mar. जोंधळा), Holcus soraghum or Holcus spicatus. (Mar. बाजरी).
    -निरूपणम् predestination; prophecy, deter- mining beforehand.
    -नीः (णीः) [अग्रे नीयते असौ नी-क्विप्, णत्वम्]
    1 a leader, foremost, first, chief; ˚णी- र्विरागहेतुः K.195; अप्यग्रणीर्मन्त्रकृतामृषीणाम् R.5.4. chief.
    -2 fire.
    -पर्णी [अग्रे पर्णं यस्याः सा-ङीप्] cowage, Carpopo- gon Pruriens (अजलोमन्). [Mar. कुयली].
    -पातिन् a. [अग्रे आदौ पतति; पत्-णिनि] happening beforehand, ante- cedent; [˚तीनि शुभानि निमित्तानि K.65.
    -पादः the fore- part of the foot; toes; नवकिसलयरागेणाग्रपादेन M.3.12; ˚स्थिता standing on tiptoe. Ś.5.
    -पाणिः = ˚हस्तः q. v.
    -पूजा the highest or first mark of reverence or respect; ˚जामिह स्थित्वा गृहाणेदं विषं प्रभो Rām.
    -पेयम् precedence in drinking.
    -प्रदायिन् a. giving in advance; तेषामग्र- प्रदायी स्याः कल्पोत्थायी प्रियंवदः Mb.5.135.35.
    -बीज a. [अग्रं शाखाग्रं बीजमुत्पादकं यस्य] growing by means of the tip or end of branches, growing on the stock or stem of another tree, such as 'कलम' in Mar. (
    -जः) a viviparous plant.
    -भागः [कर्म.]
    1 the first or best part (श्राद्धादौ प्रथममुद्धृत्य देयं द्रव्यम्)
    -2 remnant, remainder (शेषभाग).
    -3 fore-part, tip, point.
    -4 (astr.) a degree of amplitude.
    -भागिन् a. [अग्र- भागो$स्यास्ति; अस्त्यर्थे इनि] first to take or claim (the remnant); अलङ्क्रियमाणस्य तस्य अनुलेपनमाल्ये ˚गी भवामि V. 5, claiming the first share of the remnant etc.
    -भावः precedence. उदारसंख्यैः सचिवैरसंख्यैः कृताग्रभावः स उदाग्रभावः Bu.ch.I.15.
    -भुज् a.
    1 having precedence in eating. स तानग्रभुजस्तात धान्येन च धनेन च Mb.1.178.12.
    -2 gluttonous, voracious (औदरिक).
    -भूः [अग्रे भवति भू-क्विप्] = ˚ज.
    -भूमिः f.
    1 goal of ambition or ob- ject aimed at; ततो$ग्रभूमिं व्यवसायासिद्धेः Ki.17.55; त्वमग्र- भूमिर्निरपायसंश्रया Śi.1.32 (प्राप्यस्थानम्).
    -2 the topmost part, pinnacle; विमान˚ Me.71.
    -महिषी the prin- cipal queen.
    -मांसम् [अग्रं भक्ष्यत्वेन प्रधानं मांसम्] flesh in the heart, the heart itself; ˚सं चानीतं Ve.3.2. morbid protuberance of the liver.
    -यणम् [अग्रम् अयनात् उत्तरायणात् णत्वं शकं˚ तद्विधानकालो$स्य अच् (?) Tv.] a kind of sacrificial ceremony. See आग्रयण.
    -यान a. [अग्रे यानं यस्य, या-ल्युट्] taking the lead, foremost. (
    -नम्) an army that stops in front to defy the enemy. मनो$ग्रयानं वचसा निरुक्तं नमामहे Bhāg.8.5.26.
    -यायिन् a. [अग्रे यास्यति या-णिनि] taking the lead, leading the van; पुत्रस्य ते रणशिरस्ययमग्रयायी Ś.7.26. मान- धनाग्रयायी R.5.3,5.62.18.1.
    -योधिन् [अग्रे स्थित्वा युध्यते] the principal hero, champion राक्षसानां वधे तेषां ˚धी भविष्यति Rām.; so ˚वीर; कर्मसु चाग्रवीरः.
    -रन्ध्रम् opening fore-part; त्रासान्नासाग्ररन्ध्रं विशति Māl.1.1.
    -लोहिता [अग्रं लोहितं यस्याः सा] a kind of pot-herb (चिल्लीशाक).
    -संख्या the first place or rank; पुत्रः समारोपयदग्रसंख्याम् R.18.3.
    -वक्त्रम् N. of a surgical instrument, Suśr.
    -वातः fresh breeze; अग्रवातमासेवमाना M.1.
    -शोमा towering beauty or the beauty of the peaks; कैलासशैलस्य यदग्रशोभाम् । Bu. ch.1.3.
    -संधानी [अग्रे फलोत्पत्तेः प्राक् संधी- यते ज्ञायते $नया कार्यम् Tv.] the register of human actions kept by Yama (यत्र हि प्राणिवर्गस्य प्राग्भवीयकर्मानुसारेण शुभा- शुभसूचकं सर्वं लिख्यते सा यमपञ्जिका).
    -सन्ध्या early dawn; कर्कन्धूनामुपरि तुहिनं रञ़्जयत्यग्रसन्ध्या Ś.4. v.1.
    -सर = यायिन् taking the lead; आयोधनाग्रसरतां त्वयि वीर याते R.5.71.
    -सारा [अग्रं शीर्षमात्रं सारो यस्याः सा]
    1 a sprout which has tips without fruits.
    -2 a short method of counting im- mense numbers.
    -हर a. [अग्रे ह्रियते दीयते$सौ; हृ-अच्]
    1 that which must be given first.
    -2 = अग्रहारिन्.
    -हस्त (˚कर; ˚पाणिः,) the forepart of the hand or arm; अग्रहस्तेन गृहीत्वा प्रसादयैनाम् Ratn.3; forepart of the trunk (of an elephant); often used for a finger or fingers taken collectively; शीतलस्ते ˚स्तः Mk.3; अतिसाध्वसेन वेपते मे ˚स्तः Ratn.1; कुसुमित इव ते ˚स्तः प्रतिभाति M.1.; प्रसारिते ˚स्ते M.4; ˚हस्तात्प्रभ्रष्टं पुष्पभाजनम् Ś.4. slipped from the fingers; also the right hand; अथ ˚हस्ते मुकुलीकृताङ्गुलौ Ku.5.63. (अग्रश्चासौ हस्तश्च Malli.). Ki.5.29.
    -हायनः (णः) [अग्रः श्रेष्ठः हायनो व्रीहिः अत्र, णत्वम्] the beginning of the year; N. of the month मार्गशीर्ष; (मासानां मार्गशीर्षो$हम् Bg. 1.35.); ˚इष्टिः नवशस्येष्टिर्यागभेदः.
    -हारः 1 a grant of land given by kings (to Brāhmaṇas) for sustenance (अग्रं ब्राह्मणभोजनं, तदर्थं ह्रियन्ते राजधनात् पृथक् क्रियन्ते ते क्षेत्रादयः- नीलकण्ठ; क्षेत्रोत्पन्नशस्यादुद्धृत्य ब्राह्मणोद्देशेन स्थाप्यं धान्यादि, गुरुकुला- दावृत्तब्रह्मचारिणे देयं क्षेत्रादि, ग्रामभेदश्च Tv.); अग्रहारांश्च दास्यामि ग्रामं नगरसंमितम् Mb.3.64.4. कस्मिंश्चिदग्रहारे Dk.8.9.
    -2 the first offering in वैश्वदेव Mb.3.234.47.

    Sanskrit-English dictionary > अग्र _agra

  • 4 अस्ति _asti

    अस्ति ind. [अस्-शतिप्]
    1 Being, existent, present; as in अस्तिक्षीरा, ˚कायः
    -2 Often used at the commen- cement of a tale or narrative in the sense of 'so it is', 'there', or merely as an expletive; अस्ति सिंहः प्रतिवसति स्म Pt.4; अस्त्यत्र नगरे...त्रयः पुरुषा देवस्य श्रियं न सहन्ते Mu. 1,5; अस्ति पूर्वमहं व्योमचारी विद्याधरो$भवम् Ks.22.56,1. 27; अस्ति तत्रभवान् वृषलं याजयिष्यति P.III.3.146 is it that &c.
    -स्तिः f. N. of a sister of Prāpti, daughter of Jarāsandha and wife of Kaṁsa.
    -Comp. -कायः [अस्ति कायः स्वरूपं यस्य] a category or predicament (with the Jainas); these categories are 5; -जीव˚, पुद्गल˚, धर्म˚ अधर्म˚, and आकाश˚.
    -क्षीर a. [अस्ति क्षीरं यस्य P.II.2.24 Vārt.] having milk.
    -नास्ति ind. doubtful, partly true and partly not; ˚त्वम्, ˚ता doubt- ful or partial existence.
    -˚प्रवादः N. of the fourth of the fourteen Pūrvas or older writings of the Jainas.

    Sanskrit-English dictionary > अस्ति _asti

  • 5 आत्मन् _ātman

    आत्मन् m. [अत्-मनिण् Uṇ 4.152 said to be from अन् to breathe also] 'आत्मा यत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्मवर्ष्म च' इत्यमरः
    1 The soul, the individual soul, the breath, the principle of life and sensation; किमात्मना यो न जितेन्द्रियो भवेत् H.1; आत्मानं रथिनं विद्धि शरीरं रथमेव तु Kaṭh.3.3. (In आत्मा नदी संयमपुण्यतीर्था H.4.87 आत्मन् is compared to a river).
    -2 Self, oneself; in this sense mostly used reflexively for all three persons and in the singular number, masculine gender, whatever be the gender or number of the noun to which it refers; अनया चिन्तयात्मापि मे न प्रतिभाति Ratn.1; आश्रमदर्श- नेन आत्मानं पुनीमहे Ś.1; गुप्तं ददृशुरात्मानं सर्वाः स्वप्नेषु वामनैः R.1.6,4.35,14.57; Ku.6.2; देवी... प्राप्तप्रसवमात्मानं गङ्गादेव्यां विमुञ्चति U.7.2; गोपायन्ति कुलस्त्रिय आत्मानमात्मना Mb.; K.17; sometimes used in pl. also; आत्मनः स्तुवन्ति Śi.17.19; Māl.8.
    -3 Supreme deity and soul of the universe, Supreme Soul, Brahman; तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः संभूतः T. Up.2.1.1; Ms.1.15,12.24.
    -4 Essence, nature; काव्यस्यात्मा ध्वनिः S. D., see आत्मक below.
    -5 Character, peculiarity; आत्मा यक्ष्मस्य नश्यति Rv.1. 97.11.
    -6 The natural temperament or disposition; Bhāg.11.22.2.
    -7 The person or whole body (con- sidered as one and opposed to the separate members of it); स्थितः सर्वोन्नतेनोर्वीं क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना R.1.14; योस्या- त्मनः कारयिता Ms.12.12; Ki.9.66.
    -8 Mind, intellect; मन्दात्मन्, नष्टात्मन्, महात्मन् &c. अथ रामः प्रसन्नात्मा श्रुत्वा वायु- सुतस्य ह Rām.6.18.1.
    -9 The understanding; cf. आत्म- संपन्न, आत्मवत् &c.
    -1 Thinking faculty, the faculty of thought and reason.
    -11 Spirit, vitality, courage; त्यक्त्वा$$त्मानमथाब्रवीत् Mb.12.18.6.
    -12 Form, image; आत्मानमाधाय Ku.3.24 assuming his own form; 2.61; संरोपिते$प्यात्मनि Ś.6.24 myself being implanted in her.
    -13 A son; 'आत्मा वै पुत्रनामासि' इति श्रुतेः । तस्यात्मा शितिकण्ठस्य Śi.2.61.
    -14 Care, efforts, pain.
    -15 The sun.
    -16 Fire.
    -17 Wind, air.
    -18 Mental quality; बाहुश्रुत्यं तपस्त्यागः श्रद्धा यज्ञक्रिया क्षमा । भावशुद्धिर्दया सत्यं संयमश्चात्मसंपदः ॥ Mb.12.167.5. आत्मन् is used as the last member of comp. in the sense of 'made or consisting of'; see आत्मक. The form त्मन् is also found to be used; कृतार्थं मन्यते त्मानं Mb. [cf. Gr. atmos, aitmen]
    -Comp. -अधीन a.
    1 dependent on oneself, independent.
    -2 sentient, existing.
    (-नः) 1 a son.
    -2 a wife's brother.
    -3 the jester or विदूषक (in dramatic literature).
    -अनुरूप a. worthy of oneself; तस्यामात्मानुरूपायामात्मजन्मसमुत्सुकः Ku. 1.18; R.1.33.
    -अनुगमनम् peronal attendance; शश्वदा- त्मानुगमनेन गाम् R.1.88.
    -अपहारः concealing oneself; कथं वा आत्मापहारं करोमि Ś.1.
    -अपहारकः one who pre- tends to belong to a higher class than his own, an impostor, a pretender; यो$न्यथा सन्तमात्मानमन्यथा सत्सु भाषते । स पापकृत्तमो लोके स्तेन आत्मापहारकः ॥ Ms.4.255.
    -आदिष्ट a. self-counselled. (
    -ष्टः) a treaty dictated by the party wishing it himself; स्वसैन्येन तु संघानमात्मादिष्ट उदाहृतः H.4.121.
    -आनन्द a. Rejoicing in the soul or Supreme Spirit; आत्ममिथुनः आत्मानन्दः Ch. Up.7.25.2.
    -आराम a.
    1 striving to get knowledge; (as an ascetic or योगिन्), seeking spiritual knowledge; आत्मारामा विहितरतयो निर्विकल्पे समाधौ Ve.1.23.
    -2 selfpleased, delighted in self; आत्मारामः फलाशी. see आत्मानन्द Bh.3.93; cf. Bg.5.24.
    -आशिन् m. a fish supposed to feed on its young, or on the weakest of its species; cf. मत्स्या इव जना नित्यं भक्षयन्ति परस्परम् Rām.
    -आश्रय a.
    1 dependent on oneself or on his own mind.
    -2 About or relating to oneself; कौलीनमात्माश्रयमाचचक्षे R.14.36.
    (-यः) 1 self dependence.
    -2 innate idea, abstract knowledge independent of the thing to be known.
    -ईश्वर a. Self-possessed, master of self; आत्मेश्वराणां न हि जातु विघ्नाः समाधिभेदप्रभवो भवन्ति Ku.3.4.
    -उदयः self-exaltation or elevation; आत्मोदयः परज्यानिर्द्वयं नीतिरितीयति Śi.2.3
    -उद्भव a. born or produced from oneself.
    (-वः) 1 a son; आत्मोद्भवे वर्णचतुष्टयस्य R.18.12.
    -2 Cupid.
    -3 sorrow, pain.
    (-वा) 1 daughter.
    -2 intellect.
    -3 N. of a plant (माषपर्णी; Mar. रानउडीद).
    -उपजीविन् m.
    1 one who lives by his own labour; Ms.7.138.
    -2 a day-labourer.
    -3 one who lives by his wife (Kull. on Ms.8.362).
    -4 an actor, public performer.
    -उपनिषद् f. N. of an उपनिषद् which treats of the Supreme Spirit.
    - उपम a. like oneself. (
    -मः) a son.
    -औपम्यम् Likeness to self. आत्मौपम्येन सर्वत्र Bg.6.32.
    -कर्मन् One's own duty; आत्मौपकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R.
    -काम a.
    1 loving oneself, possessed of self-conceit, proud; आत्मकामा सदा चण्डी Rām.2.7.1.
    -2 loving Brahman or the Supreme Spirit only; भगवन् वयमात्मकामाः Maitr. Up.7.1.
    -कार्यम् one's own business, private affair.
    -कृत a.
    1 self-executed, done by oneself; पौरा ह्यात्मकृताद्दुःखाद्विप्रमोच्या नृपात्मजैः Rām.2.46.23.
    -2 done against one's own self; Vāj.8.13.
    -गत a. produced in one's mind; ˚तो मनोरथः Ś.1. (
    -तम्) ind. aside (to oneself) being considered to be spoken privately (opp. प्रकाशम् aloud); frequently used as a stage-direction in dramas; it is the same as स्वगतम् which is thus defined; अश्राव्यं खलु यद्वस्तु तदिह स्वगतं मतम् S. D.6.
    -गतिः f.
    1 course of the soul's existence.
    -2 one's own course; Bhāg.5.17.3. ˚गत्या by one's own act.
    -गुप्ता The plant Mucuna Pruritus Hook (Mar. कुयली).
    -गुप्तिः f. a cave, the hiding place of an animal, lair.
    -ग्राहिन् a. selfish, greedy.
    -घातः 1 suicide.
    -2 heresy.
    -घातकः, -घातिन् 1 a suicide, a self-destroyer; K.174; व्यापादयेद् वृथात्मानं स्वयं यो$गन्युदका- दिभिः । अवैधेनैव मार्गेण आत्मघाती स उच्यते ॥
    -2 a heretic.
    -घोषः 1 a cock (calling out to himself).
    -2 a crow.
    -3 One who flatters himself. cf. आत्मघोषो वायसे स्यादात्म- स्तुतिपरे$पि च Nm.
    -जः, -जन्मन् m.
    -जातः, -प्रभवः, -संभवः, -समुद्भवः 1 a son; यः स वासवनिर्जेता रावणस्यात्म- संभवः Rām.6.86.33; हतान्निहन्मेह नरर्षभेण वयं सुरेशात्मसमु- द्भवेन Mb.7.118.2; तमात्मजन्मानमजं चकार R.5.36; तस्यामात्मानुरूपायामात्मजन्मसमुत्सुकः R.1.33; Māl.1; Ku.6.28.
    -2 Cupid; ममायमात्मप्रभवो भूयस्त्वमुपयास्यति Rām.4.1.34.
    -3 a descendant; मृगयां वि<?>रन्काश्चिद्विजने जनकात्मजः Mb.12.39.1.
    -जा 1 a daughter; वन्द्यं युगं चरणयोर्जनकात्मजायाः R.13.78; cf. नगात्मजा &c.
    -2 the reasoning faculty, understanding.
    -जयः 1 one's own victory.
    -2 victory over oneself, self-denial or abnega- tion.
    -ज्योतिस् n. The light of the soul or Supreme Spirit (चैतन्य); कौस्तुभव्यपदेशेन स्वात्मज्योतिर्बिभर्त्यजः Bhāg. 12.11.1.
    -ज्ञः, -विद् m. a sage, one who knows himself; तस्मादात्मज्ञं ह्यर्चयेद्भूतिकामः Muṇḍ.3.1.1.
    -ज्ञानम् 1 self-knowledge.
    -2 spiritual knowledge, knowledge of the soul or the Supreme Spirit; सर्वेषामपि चैतेषामात्मज्ञानं परं स्मृतम् Ms.12.85,92.
    -3 true wisdom.
    -तत्त्वम् 1 the true nature of the soul or the supreme spirit; यदात्म- तत्त्वेन तु ब्रह्मतत्त्वं प्रपश्येत Śvet.2.15.
    -2 the highest thing. ˚ज्ञः a sage versed in the Vedānta doctrines.
    -तृप्त a. Self-satisfied; आत्मतृप्तश्च मानवः Bg.3.17.
    -तुष्टि a. self-satisfied. (
    -ष्टिः f.) self-satisfaction.
    -त्यागः 1 self-sacrifice.
    -2 suicide.
    -त्यागिन् m. a.
    1 suicide; आत्मत्यागिन्यो नाशौचोदकभाजनाः Y.3.6.
    -2 a heretic, an unbeliever.
    -त्राणम् 1 self-preservation.
    -2 a body-guard; Rām.5.
    -दर्शः a mirror; प्रसादमात्मीयमिवात्म- दर्शः R.7.68.
    -दर्शनम् 1 seeing oneself.
    -2 spiritual knowledge, true wisdom; सर्वभूतात्मदर्शनम् Y.3.157; cf. Ms.12.91. see आत्मयाजिन.
    -दा a. Ved. granting one's existence or life; य आत्मदा बलदा यस्य विश्व Rv.1.121.2.
    -दानम् self-sacrifice, resigning oneself.
    -दूषि a. Ved. corrupting the soul; self-destroying; Av.16.1.3.
    -देवता a tutelary deity.
    -द्रोहिन् a.
    1 self-tormenting, fretful.
    -2 suicide.
    -नित्य a. being constantly in the heart, greatly endeared to oneself.
    -निन्दा self-reproach.
    -निवेदनम् offering oneself (as a living sacrifice to the deity).
    -निष्ठ a. one who constantly seeks for spiritual knowledge.
    -पराजित a. one who has lost himself (Ved.) Av.5.18.2.
    -पुराणम् N. of a work elucidating the Upaniṣads (consisting of 18 chapters).
    -प्रत्ययिक a. knowing from one's experience; आत्मप्रत्ययिकं शास्त्रमिदम् Mb.12.246.13.
    -प्रबोधः 1 cognition of the soul; self-consciousness.
    -2 title of an उपनिषद्.
    -प्रभ a. self-illuminated.
    -प्रवादः 1 conversation about the Supreme Spirit.
    -2 N. of the seventh of the fourteen Pūrvas of the Jainas.
    -प्रशंसा self-praise.
    -बन्धुः, -बान्धवः 1 one's own kinsman; आत्ममातुः स्वसुः पुत्रा आत्मपितुः स्वसुः सुताः । आत्ममातुलपुत्राश्च विज्ञेया ह्यात्मबान्धवाः Śabdak. i. e. mother's sister's son, father's sister's son, and mother's brother's son.
    -2 the soul, the self.
    -बोधः 1 spiritual knowledge.
    -2 knowledge of self.
    -3 N. of a work of Śaṅkarāchārya.
    -भावः 1 existence of the soul; संयोग एषां न तु आत्मभावात् Śvet.1.2.
    -2 the self proper, peculiar nature.
    -3 the body.
    -भू a. self-born, self-existent. (
    -भूः) वचस्यवसिते तस्मिन् ससर्ज गिरमात्मभूः Ku.2.53,3.16,5.81.
    -योनिः 1 N. of Brahmā;
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 N. of Śiva; Ś.7.35.
    -4 Cupid, god of love.
    -5 a son. (
    -भूः f.)
    1 a daughter.
    -2 talent, understanding.
    -भूत a.
    1 self-produced; peculiar, belonging to.
    -2 attached, devoted, faithful; तत्रात्मभूतैः कालज्ञैरहार्यैः परिचारकैः Ms.7.217 (Kull. = आत्मतुल्य).
    (-तः) 1 a son.
    -2 Cupid.
    (-ता) 1 a daughter.
    -2 talent.
    -भूयम् 1 peculiarity, own nature.
    -2 Brahman.
    -मात्रा a portion of the Supreme Spirit.
    -मानिन् a. self-respecting, respectable.
    -2 arro- gant, proud; विवेकशून्यः प्रभुरात्ममानी, महाननर्थः सुहृदां बतायम् Bk.12.83.
    -मूर्तिः 1 a brother; भ्राता स्वमूर्तिरात्मनः
    -2 soul, Supreme Spirit.
    -मूल a. self-luminous, shining (God); स आत्ममूलो$वतु मां परात्परः Bhāg.8.3.4.
    -मूलि n. the universe.
    -मूली N. of a plant (दूरालभा; Mar. धमासा).
    -याजिन् 1 sacrificing for oneself or himself. m. a learned man who studies his own nature and that of the soul (of others) to secure eternal felicity, one who looks upon all beings as self; सर्व- भूतेषु चात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि । समं पश्यन्नात्मयाजी स्वाराज्यम- धिगच्छति ॥ Ms.12.91.
    -योनिः = ˚भू m. a. v. ददर्श चक्रीकृतचारुचापं प्रहर्तुमभ्युद्यतमात्मयोनिम् Ku.3.7.
    -रक्षा 1 N. of a plant (इन्द्रवारुणीवृक्ष).
    -2 self protection.
    -लाभः birth, production, origin; यैरात्मलाभस्त्वया लब्धः Mu.3.1, 5.23; Ki.3.32,17.19,18.34; K.239.
    -लोमन् 1 the hair of the body.
    -2 the beard.
    -वञ्चक a. self-deceiver.
    -वञ्चना self-delusion; self-deception.
    -वधः, -वध्या, -हत्या suicide.
    -वर्ग्य a. of one's party or class; उद्बाहुना जुहुविरे मुहुरात्मवर्ग्याः Śi.5.15.
    -वश a. depending on one's own will; यद्यत्परवशं कर्म तत्तद्यत्नेन वर्जयेत् । यद्यदात्मवशं तु स्यात्तत्तत्सेवेत यत्नतः ॥ Ms.4.159, सर्वमात्मवशं सुखम् 16.
    (-शः) 1 self-control, self-government.
    -2 one's control, subjection; ˚शं नी, ˚वशीकृ to reduce to subjection, win over.
    -वश्य a. having control over self, self-possessed, self-restrained; आत्मवश्यैर्विधेयात्मा Bg.2.64.
    -विक्रयः sale of oneself or one's own liberty; Ms.11.59.
    -विद् m.
    1 a wise man, sage; as in तरति शोकमात्मवित्; सो$हं भगवो मन्त्रविदेवास्मि नात्मविच्छ्रुत<?>ह्येव Ch. Up.7.1.3.
    -2 knowing one's own self (family &c.); य इहात्मविदो विपक्षमध्ये Śi.2.116.
    -3 N. of Śiva.
    -विद्या knowledge of the soul, spiritual knowledge; आन्वीक्षिकीं चात्मविद्याम् Ms.7.43.
    -विवृद्धिः, -वृद्धिः f. self-exaltation.
    -वीर a.
    1 mighty, powerful, strong.
    -2 appropriate, suitable, good for oneself (as diet &c.).
    -3 existent, sentient.
    (-रः) 1 a son.
    -2 wife's brother.
    -3 a jester (in dramas); आत्मवीरः प्राणवति श्यालके च विदूषके.
    -वृत्तम्, -वृत्तान्तः account of one's own self, autobiography.
    -वृत्ति a. dwelling in Atman or soul. (
    -त्तिः f.)
    1 state of the heart; किमेभिराशोपहतात्मवृत्तिभिः Ku.5.76.
    -2 action as regards oneself, one's own state or circum- stance; विस्माययन् विस्मितमात्मवृत्तौ R.2.33.
    -3 practising one's own duties or occupation.
    -शक्तिः f. one's own power or ability, inherent power or effort; दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या Pt.1.361 to the best of one's power.
    -2 illusion.
    -शल्या N. of a plant (शतावरी).
    -शुद्धिः f. self-purification; Ms.11.164; योगिनः कर्म कुर्वन्ति संगं त्यक्त्वा$त्मशुद्धये Bg.5.11.
    -श्लाघा, -स्तुतिः f. self-praise, boasting, bragging.
    -संयमः self-restraint; आत्मसंयमयो- गाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते Bg.4.27.
    -संस्थ a. Based upon or connected with the person; आत्मसंस्थं मनःकृत्वा Bg.6.25.
    -सतत्त्वम् See आत्मतत्त्वम्; आत्मसतत्त्वं विगणयतः Bhāg.5.13.24.
    -सद् a. Ved. dwelling in oneself; आत्मसदौ स्तं मा मा हिंसिष्टम् Av.5.9.8.
    -संतुष्ट a. self-sufficient.
    -सनि a. Ved. granting the breath of life.
    -सम a. worthy of oneself, equal to oneself; कार्ये गुरुण्यात्मसमं नियोक्ष्ये Ku.3.13.
    -संदेहः 1 internal or personal doubt.
    -2 risk of life, personal risk.
    -संभवः, -समुद्भवः 1 a son; चकार नाम्ना रघुमात्मसंभवम् R.3.21,11.57,17.8.
    -2 Cupid, god of love.
    -3 epi- thet of Brahmā, Viṣṇu, or Śiva.
    -4 the Supreme Being (परमात्मन्).
    (-वा) 1 a daughter.
    -2 understanding, intellect.
    -संपन्न a.
    1 self-possessed; Pt.1.49.
    -2 talented, intelligent; तमात्मसंपन्नमनिन्दितात्मा कृत्वा युवानं युवराजमेव R.18.18.
    -संभावना self-conceit; K.
    -सिद्धिः f. self-aggrandizement, attainment of object or purpose; आगच्छदात्मसिद्ध्यर्थं गोकर्णस्याश्रमं शुभम् Rām.7.9.47.
    -सुख a. self-delighted. (
    -खम्) the highest bliss.
    -स्थ a. At one's own disposal (स्वाधीन); तावदेव मया सार्धमात्मस्थं कुरु शासनम् Rām.2.21.8.
    -हन् a.
    1 one who kills his own soul (neglects its welfare &c.); ये के चात्महनो जनाः Śvet.3.
    -2 a suicide, self-destroyer.
    -3 a heretic, unbeliever.
    -4 a priest in a temple, a servant or attendant upon an idol.
    -हननम्, -हत्या suicide.
    -हित a. beneficial to oneself. (
    -तम्) one's own good or welfare.

    Sanskrit-English dictionary > आत्मन् _ātman

  • 6 उत्पाद _utpāda

    उत्पाद a. With the feet up-lifted.
    -दः Birth, produc- tion, appearance; उत्पादस्याप्रसिद्धत्वात् Gauḍ.4.38; Sarva. S.3.28. दुःखे च शोणितोत्पादे शाखाङ्गाच्छेदने तथा Y.2.225; ˚भङ्गुरम् Pt.2.177.
    -Comp. -पूर्वम् N. of the first fourteen Pūrvas (ancient writings of the Jainas).
    -शयः, -शयनः 1 a child.
    -2 a kind of partridge.

    Sanskrit-English dictionary > उत्पाद _utpāda

  • 7 अग्रायणीय


    agrâ̱yaṇīya
    n. title of the second of the fourteen oldest (but lost) Jaina books, called Pūrvas

    Sanskrit-English dictionary > अग्रायणीय

  • 8 अस्तिप्रवाद


    asti-pravāda
    m. N. of the fourth of the fourteen Pūrvas orﾠ older writings of the Jainas

    Sanskrit-English dictionary > अस्तिप्रवाद

  • 9 आत्मप्रवाद


    ātma-pravāda
    m. « dogmas about the soul orﾠ supreme spirit»

    N. of the seventh of the fourteen Pūrvas orﾠ most ancient sacred writings of the Jainas;
    (ās) m. pl. « those who assert the dogmas about the supreme spirit»
    N. of a philosophical school Nir. XIII, 9.

    Sanskrit-English dictionary > आत्मप्रवाद

  • 10 उत्पादपूर्व


    ut-pāda-pūrva
    n. N. of the first of the fourteen Pūrvas ( orﾠ older sacred writings of the Jainas)

    Sanskrit-English dictionary > उत्पादपूर्व

  • 11 कल्याण


    kalyā́ṇa
    mf (ī́)n. (gaṇa bahv-ādi) beautiful, agreeable RV. ṠBr. etc.;

    illustrious, noble, generous;
    excellent, virtuous, good ( kalyāṇa voc. « good sir» ;
    kalyāṇi, « good lady»);
    beneficial, salutary, auspicious;
    happy, prosperous, fortunate, lucky, well, right RV. I, 31, 9; III, 53, 6 TS. AV. ṠBr. Nir. II, 3 MBh. R. ;
    m. a particular Rāga (sung at night);
    N. of a Gandharva;
    of a prince ( alsoﾠ called Bhaṭṭa-ṡrī-kalyāṇa);
    of the author of the poem Gītā-gaṇgā-dhara;
    (ī) f. a cow L. ;
    the plant Glycine Debilis L. ;
    red arsenic L. ;
    a particular Rāgiṇī;
    N. of Dākshāyaṇī in Malaya;
    N. of one of the mothers attending on Skanda MBh. IX, 2625 ;
    N. of a city in the Dekhan andﾠ of one in Ceylon;
    a river in Ceylon;
    (am) n. good fortune, happiness, prosperity;
    good conduct, virtue (opposed to pāpa) ṠBr. Bhag. R. Ragh. Pañcat. Mn. III, 60, 65 Suṡr. ;
    a festival Mn. VIII, 292 ;
    gold L. ;
    heaven L. ;
    N. of the eleventh of the fourteen Pūrvas orﾠ most ancient writings of the Jainas L. ;
    a form of salutation (« Hail!», « May luck attend you!»), Ṡāntiṡ. ;
    - कल्याणकटक
    - कल्याणकर
    - कल्याणकार
    - कल्याणकारक
    - कल्याणकीर्ति
    - कल्याणकृत्
    - कल्याणगिरि
    - कल्याणचन्द्र
    - कल्याणचार
    - कल्याणतर
    - कल्याणदेवी
    - कल्याणधर्मन्
    - कल्याणपञ्चकपूजा
    - कल्याणपञ्चमीक
    - कल्याणपुच्छ
    - कल्याणपुर
    - कल्याणबीज
    - कल्याणभट्ट
    - कल्याणमन्दिर
    - कल्याणमय
    - कल्याणमल्ल
    - कल्याणमित्र
    - कल्याणराजचरित्र
    - कल्याणराय
    - कल्याणवचन
    - कल्याणवत्
    - कल्याणवर्त्मन्
    - कल्याणवर्धन
    - कल्याणवर्मन्
    - कल्याणवीज
    - कल्याणवृत्त
    - कल्याणशर्मन्
    - कल्याणसत्त्व
    - कल्याणसप्तमी
    - कल्याणसूत्र
    - कल्याणसेन
    - कल्याणस्वामिकेशव
    - कल्याणाचार
    - कल्याणाभिजन
    - कल्याणाभिनिवेशिन्

    Sanskrit-English dictionary > कल्याण

  • 12 क्रियाविशाल


    kriyā-viṡāla
    n. N. of the thirteenth of the fourteen Pūrvas orﾠ most ancient Jaina writings

    Sanskrit-English dictionary > क्रियाविशाल

  • 13 ज्ञानप्रवाद


    jñāna-pravāda
    m. « lecture on knowledge»

    N. of one of the 14 Pūrvas ( orﾠ lost Jaina canon)

    Sanskrit-English dictionary > ज्ञानप्रवाद

  • 14 दशपूर्विन्


    daṡa-pūrvin
    m. « knowing 10 (of the 14) Pūrvas», N. of 7 Jain. patriarchs

    Sanskrit-English dictionary > दशपूर्विन्

  • 15 पल्वल


    palvala
    n. (m. Siddh.) a pool, small tank, pond

    + cf. Gk. πηλός;
    Lat. palus;
    Lith. púrvas
    - पल्वलकर्षक
    - पल्वलतीर
    - पल्वलपङ्क

    Sanskrit-English dictionary > पल्वल

  • 16 प्राणावाय


    prâ̱ṇâ̱vâ̱ya
    n. N. of the 12th of the 14 Pūrvas orﾠ ancient writings of the Jainas

    Sanskrit-English dictionary > प्राणावाय

  • 17 लोकबिन्दुसार


    loká-bindusāra
    n. N. of the last of the 14 Pūrvas orﾠ most ancient Jaina writings L.

    Sanskrit-English dictionary > लोकबिन्दुसार

  • 18 विद्याप्रवाद


    vidyā́-pravāda
    n. N. of one of the Pūrvas orﾠ oldest writings of the Jainas

    Sanskrit-English dictionary > विद्याप्रवाद

  • 19 सत्यप्रवाद


    satyá-pravāda
    n. N. of one of the Jaina Pūrvas L.

    Sanskrit-English dictionary > सत्यप्रवाद

См. также в других словарях:

  • Purvas — The Fourteen Purvas, translated as ancient or prior knowledge, are a large body of scriptures that was preached by all Tirthankaras encompassing the entire gamut of knowledge available in this universe. The persons having the knowledge of purvas… …   Wikipedia

  • purvas — pur̃vas sm. (4) K 1. SD16, R, PK84 šlapia, suminkštėjusi nuo vandens, kimbanti žemė; tokios žemės masė ar gabalas: Purvas jau siekė grimztančio žmogaus pabarzdę ir lūpas J.Dov. Purvaĩ apsurbia kojas, tekinius važiuojant J. Taškos purvaĩ J. Visi …   Dictionary of the Lithuanian Language

  • Purvas — (c. 700 B.C.E.)    The Purvas are 14 Prakrit (a language derived from SANSKRIT) language works that are understood to be the original texts of the Jain canon; they are no longer extant. BHADRABAHU (c. 300 B.C.E.) is said to be the last Jain… …   Encyclopedia of Hinduism

  • purvas — pur̃vas dkt. Ant kẽlio daũg pur̃vo …   Bendrinės lietuvių kalbos žodyno antraštynas

  • Acharya Bhadrabahu — (433 B.C. 357 B.C. ?) was a Jain monk. He is more famously known as a spiritual teacher of Chandragupta Maurya and author of several texts related to Jainism, including some of the most important works, Upsarga Stotra and Kalpasutra. Bhadrabahu… …   Wikipedia

  • Jain Agamas — File:Jainmanuscript.jpg Jain Manuscript showing dreams of Mother of Lord Mahavira. Agamas are canonical texts of Jainism based on Mahavira’s teachings. Mahavira’s preaching were orally compiled by his disciples into various Sutras (texts) which… …   Wikipedia

  • Drstivada — Jainism This article is part of a series on Jainism Prayers and Vows …   Wikipedia

  • Jainism — /juy niz euhm/, n. a dualistic religion founded in the 6th century B.C. as a revolt against current Hinduism and emphasizing the perfectibility of human nature and liberation of the soul, esp. through asceticism and nonviolence toward all living… …   Universalium

  • Digambara —    Digambara is one of the two main divisions of the Jain tradition (see JAINISM). It literally means “those wearing the sky as a garment,” a refer ence to the complete nudity of the monks of this branch. The Digambara Jains, who are relatively… …   Encyclopedia of Hinduism

  • Pervew — Recorded in a wide range of spellings including: Pourvoieur, Pourvoyeur (French), Pourveer (Breton), Perver, Pervoe, Perview, Pervew, Pervou, Purver, Purves, Purviss, and Purvey (English and Scottish), this is a surname of French origins.… …   Surnames reference

  • Perview — Recorded in a wide range of spellings including: Pourvoieur, Pourvoyeur (French), Pourveer (Breton), Perver, Pervoe, Perview, Pervew, Pervou, Purver, Purves, Purviss, and Purvey (English and Scottish), this is a surname of French origins.… …   Surnames reference

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»